Etiğin Dijital Etiğe Dönüşümü Üzerine
Şirvan ÖNCE
Marmara Üniversitesi
sirvanonce@gmail.com
Öz/Abstract
Bilişim teknolojilerinin pek çok avantajının yanında dezavantajları da tartışılmaktadır. Yaşam neredeyse her alanda dijital ortama kaymaya başlamış durumda. İnsanlar teknolojik cihazlar olmaksızın basit etkinlikleri dahi yapamaz haldeler. Çevrimiçi yaşamda karşılaşılan ortamlar yeni etik anlayışları zorunlu kılmaktadır. Henüz adetleri ve gelenekleri tam oturmadığından çevrimiçi yaşamda uzlaşılmış evrensel bir hukuk da oluşmuş değil. Ayrıca töre ve hukukun dışında kalan çok geniş bir yaşam pratiğinde etik rehberliğe acil ihtiyaç duyulduğuna dair çok sayıda araştırma mevcuttur. Dijital etik, her türlü iş ve eylemlerin çevrimiçi ortama bağlı olarak ortaya çıkan ahlaki paradoksların ve etik sorunların geleneksel etik terminolojiden yararlanarak ve yeni etik kavramlar tanımlayarak ele alınmasını, mümkünse çözüm önerilmesini ifade eder. İletişim ve medyadan bilim ve teknolojiye, kimlik ve cinsiyetten mahremiyet ve yönetişime kadar büyük bir kısmı yeni olan, çok geniş bir alanda çeşitli ve derin tartışmalar içerir. Robot, siborg, yapay zekâ, sahte/anonim/parodi hesaplar, biyonik gibi yapay yaşam özneleri siber yaşam uzamları, onların özgür irade ve sorumluluklarını tartışmayı zorunlu kılmaktadır. Fakat tüm bunlar, tek bir makalede ele alınamayacak kadar geniş konulardır. Üstelik dijital etiğin sınırları hala belirsizdir. Dijital etiğin mahremiyet ekseninde tartışılması bir tür indirgemedir; dijital öznelerin eylemlerine rehberlik etmekten uzak ve yetersizdir. Bu makalenin amacı, dijital etik tartışmalarını “yan etkiler yaklaşımı” açısından tasvir etmektir. Dijitalleşme ile fiziki yaşamın olay ve olgularının çevrimiçi yaşamın bir parçası olmaya başlaması ile ortaya çıkan etik kavramının dijitalleşme imkânı tartışılmaktadır. Fiziki dünyaya özel olarak inşa edilmiş etik terminolojinin sanal bir dünya olan çevrimiçi yaşamdaki geçerliliği, dijital gözetimin etik boyutuna dair tartışmalar da makalenin içerisinde yer almaktadır. Sonuç olarak çevrimiçindeki pek çok şey, reel dünyanın sanallaştırılarak çevrimiçine aktarılmasıyla oluştuğundan reel dünyadaki etik, çevrimiçi etiğe dönüştürülebilir. Fakat üç boyutlu evrenden iki boyutlu siber uzaya geçerken yaşanan boyut indirgemesi, etik için hem fırsat hem de handikap oluşturur. Fırsatlar, çevrimiçinde yaşayan dijital ajanlar için etiğin yeni bir dönüşümüne izin verir. Böylece etik, dijital etiğe dönüşerek çevrimiçi rehberlik işlevi icra edebilir.
Besides many advantages of information technologies, their disadvantages are also discussed. Life began to shift to digital environment in almost every field. People cannot even do simple activities without technological devices. The environments encountered in online life require new ethical insights. Since the customs and traditions are not yet fully established, a consensus universal law has not been created in online life. In addition, there is a great deal of research on the need for ethical guidance in a wide range of life practices outside of law and morals. Digital ethics refers to the handling of moral paradoxes and ethical problems that arise due to the online environment of all kinds of business and actions, by taking advantage of traditional ethical terminology and by defining new ethical concepts, and to propose solutions if possible. It includes a wide range of diverse and deep discussions, from communication and media to science and technology, from identity and gender to privacy and governance, in a wide range of areas. Cyber life spaces of digital subjects such as robot, cyborg, artificial intelligence, fake-anonymous-parody account, bionics make it necessary to discuss their free will and responsibilities. But all these are too broad to be addressed in a single article. Moreover, the limits of digital ethics are still uncertain. Discussing digital ethics in the privacy axis is a kind of reduction. It is insufficient and outlandish to guide the actions of digital subjects. The purpose of this article is to describe digital ethics discussions in terms of the “side effects approach”. Digitalization and the possibility of digitalization of the concept of ethics that arises when the events and phenomena of physical life become a part of online life will be discussed. As a result, ethics in the real world can be transformed into online ethics, as many things online are created by virtualizing and transferring the real world online. However, the reduction of dimensions experienced when moving from the three-dimensional universe to two-dimensional cyberspace creates both an opportunity and a handicap for ethics. Opportunities allow a new transformation of ethics for online digital agents. Thus, ethics can turn into digital ethics and perform online guidance.
Kaynakça/References
- Akça, G. ve Başer, D. (2011). Karanlığın yok oluşu: Gelişen teknolojinin gizlilik ve mahremiyet üzerindeki etkileri. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 2011, Sayı 26, ss.19-42.
- Akdeniz, E (2013). Nietzsche’de dekadans ve kültür eleştirisi olarak trajik bilgelik. FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2013 Bahar, Sayı 15, ss. 111-126.
- Alqahtani, Y. ve Margahalani, A. (2019). Digital ethics and privacy: A study about digital ethics issues, implications and how to solve them. 08.02.2020 tarihinde https://www.researchgate.net/ adresinden alınmıştır.
- Auriga (2016). Digital transformation: History, present and future trends. 05.02.2020 tarihinde https://auriga.com/blog/2016/digital-transformation-history-present-and-futuretrends/ adresinden alınmıştır.
- Aydın, M. (2013). John Stuart Mill’in faydacı ahlakı. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Dergisi, Yıl 2013, Sayı 28, ss.143-167. - Bauman, Z. ve Lyon, D. (2013). Akışkan Gözetim. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Berry, D. M. (2011). The computational turn: Thinking about the digital humanities. Culture Machine, University of Sussex, Sayı 12, ss 12-22.
- Bozlak, A. (2013). Kamusal bağlamda özel hayatın korunması: ABD Federal Yüksek Mahkemesi ve Avrupa İnsan hakları mahkemesi uygulaması arasında mukayeseli bir inceleme. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Yıl 2013, ss.55-91.
- Canbay, T. (2001). Bütçe etiği (kavramsal bir yaklaşım). Celal Bayar Üniversitesi Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Sayı 2, ss 125-135.
- Capurro, R. (2009). Digital ethics, global forum on civilization and peace 06.02.2020 tarihinde http://www.capurro.de/korea.html adresinden alınmıştır.
- Elias, N. (2004). Uygarlık Süreci. Cilt 1 , Çev: Ender Ateşman, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Ercan, C. (2009). İnternet kullanımında etik kaygılar ve etik kaygıların giderilmesi yönünde organizasyonların sorumlulukları. Mevzuat Dergisi, Sayı 141, ss. 1-11.
- Ergen, Y. (2018). Büyük veri, sosyal medya ve etik: Facebook örneğinde bir değerlendirme. Yeni Düşünceler E-Dergi, Sayı 10, ss. 53-64.
- Floridi, L. (2018). Soft ethics and the governance of the digital. Philosophy and Technology Online Journal, Sayı 31, ss. 1-8.
- Gardner, H. (2008). The five minds for the future. Chicago Journals, ss. 17-24.
- Gülener, S. (2012). Dijital hafızadan silinmeyi istemek: Temel bir insan hakkı olarak ‘unutulma hakkı’. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 102, ss. 219-240.
- Himanen, P. (2005). Hacker Etiği: İş Hayatına Aykırı Bir Yaklaşım. Çev. Şebnem Kaplan, İstanbul:Ayrıntı Yayınları.
- Işıklı, Ş. ve Küçükvardar, M. (2016). Bilişim Devrimi: Teknolojinin Felsefi ve Sosyolojik Analizi, Ankara: Birleşik Yayınları.
- Işıklı, Ş. (2014). Büyük veri, epistemoloji ve etik tartışmalar. Ajit-e Online Academic Journal Of Information Technology, 2014 Fall/Güz – Cilt/Vol: 5 – Sayı/Num: 17 DOI: 10.5824/1309- 1581.2014.4.006.x http://www.ajit-e.org/?menu=pages&p=details_of_article&id=135
- James, C. vd. (2009). Young people, ethics, and the new digital media a synthesis from the goodplay project, London: MIT.
- Kadakal, Y. (2019). Ahlak ve Nikomakhos’a Etik, İstanbul: Sophos Yayıncılık.
- Karagülle, A. E. (2015). Günümüzde Değişen Mahremiyet Algısının Sosyal Ağlar Bağlamında İncelenmesi, İstanbul Ticaret Üniversitesi: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Karakoç, Y. (2010). Hukuk ve Etik İlişkisi. İstanbul: İstanbul Barosu Yayınları.
- Kılıç, Y. (2015). Kant’ın etik görüşünde “değerli eylem”in olanağı. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 22, ss.93-100.
- Luke ve diğerleri (2019). Digital ethics, political economy and the curriculum: This changes everything, Handbook of Writing, Literacies, and Education in Digital Cultures:Routledge, United States of America, ss. 251-262.
- Mill, J. S. (2018). Autobiography, http://www.gutenberg.org/ebooks/10378 adresinden 27.02.2020 tarihinde alınmıştır.
- Ramadhan, A. vd. (2011). E-government ethics: A synergy of computer ethics, information ethics and cyber ethics. International Journal of Advanced Computer Science and Applications (IJACSA), Yıl 2011, Sayı 8, ss. 82-86.
- Ratnapala, S. (2003). Moral Capital and Commercial. University Of Queensland Law Research Series.
- IEEE Robotics ve Automation Society, (2020). Technical Committee for Robot Ethics. 05.02.2020 tarihinde https://www.ieee-ras.org/robot-ethics adresinden alınmıştır.
- Rousseau, J. J. (1989). İlimler Ve Sanatlar Hakkında Nutuk. Çev. Sabahattin Eyüboğlu, Ankara:MEB.
- Rousseau, J. J. (2006). Toplum Sözleşmesi, Çev. Hasan Ali Yücel, İstanbul: Türkiye İş Bankası.
- Schnapp, T. ve Presner, J. (2009). Digital humanities manifesto 2.0. 06.02.2020 tarihinde http://www.humanitiesblast.com/manifesto/Manifesto_V2.pdf adresinden alınmıştır. Toprak, M (2007). Nietzsche’nin decadence düşüncesi, Felsefelogos Dergisi, Sayı 33-34 ss. 83- 93.
- Türkmenoğlu, T. (2004). Jean Jacques Rousseau’da özgürlük sorunu, Ankara: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Ünsal, Ç. Z. (2013). Google’ın yeni gizlilik politikası Google Inc. tarafından 1 mart 2012 tarihinde yayımlanan politikasının kişisel verilerin korunması ilkeleri ile uyumluluğu ve Avrupa Birliği’nin 95/46/EC sayılı veri koruma direktifi açısından değerlendirilmesi, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı 1, ss. 99-124.
- Yankın, F. (2019). Dijital dönüşüm sürecinde çalışma hayatı. Trakya Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi E-Dergi, Sayı 2, ss. 1-38. 10.02.2020 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/issue-full-file/43037 adresinden alınmıştır.
- Zeadally, S. ve Badra, M. (2015). Privacy in a Digital Networked World: Technologies, Implications and Solutions. Switzerland: Springer International Publishing.