Bilimsel Yayın Etiği ve Atıf: Bilişim Teknolojilerinin Etkileriyle Ortaya Çıkan Etik Sorunlar
Berrin ASLAN ÖZTEZCAN
Doğuş Üniversitesi
berrin@oztezcan.com
Öz/Abstract
Gelişen bilgi teknolojisi ve araştırma olanaklarıyla bilim dalları ve bilgi kaynakları büyük ölçüde değişime uğramıştır. Değişmeyen tek şey bilimsel yayınların güvenilirliğinin sağlanmasıdır. Fakat teknoloji, bilimin gelişmesine katkı sağlarken diğer yandan etik olmayan davranışlara da zemin hazırlamaktadır. Bilginin öneminin ve miktarının artması, bunların gelişen teknoloji aracılığıyla hızlı ve kolay bir şekilde iletilmesi aynı zamanda da paylaşılması birtakım etik sorunları da beraberinde getirmiştir. Ayrıca etik sorunlara terfi, üne kavuşma, ününü koruma gibi insan doğasının bir parçası olan duygulara kapılma, fazla sayıda yayın yapma isteği ve fazla yayın yaparak maddi destek sağlamak gibi durumlar da sebep olmaktadır. Bu araştırma literatür taraması ile hazırlanmıştır. Bu kapsamda bilim etiği kavramından, bilimin iktidarını sorgulayan deneylerden, atıf ve intihalin tarihsel gelişiminden, atıf sorunlarından ve bu soruna neden olan durumlardan, atıf tarama sistemlerinden ve son olarak teknolojik gelişmelerin intihal tespitine etkisinden bahsedilmiştir.
With the developing information technology and research possibilities, the branches of science and information resources have been changed to a great extent. The only thing that does not change is the reliability of scientific publications. However, while technology contributes to the development of science, it also prepares the ground for unethical behavior. With the increase in the importance and amount of information and through the developing technology, the rapid and easy transmission and sharing of the information has brought along some effective problems. In addition, situations such as promoting, gaining fame, preserving fame, feeling emotions that are part of human nature, desire to publish a large number of publications, and gaining financial support by over-publishing also cause ethical problems. This research was prepared via literature review. In this context, the concept of Science Ethics, experiments questioning the power of Science, the historical development of attribution and plagiarism, attribution problems and the situations that cause this problem, attribution screening systems and finally the effect of technological developments on plagiarism detection were mentioned.
Kaynakça/References
- Psikolezyum, (2016). Şubat 10, 2019 tarihinde http://psikolezyum.com/otoriteye-ne-kadarkarsisin/ adresinden alındı.
- Al, U. ve Soydal, İ. (2014, Haziran). Akademinin atıf dizinleri ile savaşı. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 31(1), 23-42.
- Al, U. ve Tonta, Y. (2004). Atıf analizi: Hacettepe Üniversitesi kütüphanecilik bölümü tezlerinde atıf yapılan kaynaklar. Bilgi Dünyası, 5(1), 19-47.
- Aldırmaz, Y. (2017). Bilim etiği: Tüm yönleriyle bilim üretiminde etik. Aydın. Ekim 5, 2019 tarihinde Reserachgate: https://www.researchgate.net/publication/324068374_Bilim_Etigi_Tum_Yonleriyle_Bilim_Uretiminde_Etik_Scientific_Ethics_Ethics_in_all_Directions_in_the_Production_of_Science adresinden alındı
- Arda, B. (2001). Bilimsel bilgi üretiminde yayın etiği. Ulusal Tıbbi Etik Kongresi, (s. 1-7). Kapadokya.
- Atılgan, D. (2005). Bilginin organizasyonunda ulusal dizinlerin önemi ve atif sistemi üzerine. Sosyal Bilimlerde Süreli yayınlar ve Bilgi Teknolojileri Sempozyumu, (s. 1-7). Ankara.
- Aydın, İ., Alkın Şahin, S. & Demirkasımoğlu, N. (2014). Üniversitelerde karşılaşılan etik dışı davranışlara ilişkin akademisyen görüşleri. Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi(43), 1-18.
- Bakırcı, Ç. M. (2013, Ocak 29). Stanford hapishane deneyi. Şubat 11, 2019 tarihinde https://evrimagaci.org/stanford-hapishane-deneyi-944 adresinden alındı
- Caspar, E. A., Christensen, J. F., Cleeremans, A. & Haggard, P. (2016, Mart 07). Coercion changes the sense of agency in the human brain. Curreny Biology, 26, 585-592.
- Dedeoğlu, G. (2006). Bilişim toplumunda etik sorunlar. II. Uygulamalı Etik Kongresi (s. 1-6). Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
- Ertin, H. ve Temel, M. K. (2016). İnsan üzerindeki deneyler ve ıl̇ gili etik–yasal metinler. Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi, 21(3), 223-234.
- Günbayı, l., Kasalak, G. & Özçetin, S. (2013). Bilimsel araştırmalarda etik dışı davranışlar: Bir durum çalışması. Yükseköğretim Dergisi, 3(2), 97-108.
- Haney, C., Banks, C. & Zimbardo, P. (1973). A study of prisoners and guards in a simulated prison. International Journal of Criminology and Penology, 1, 69-97.
- Hofling, C. K., Brotzman, E., Dalrymple, S., Graves, N. & Pierce, C. M. (1966). An experimental in nursa-physician relationships. The Journal of Nervous and Mental Disease, 143(2), 171-180.
- İnci, O. (2009). Bilimsel yayın etiği ilkeleri, yanıltmalar, yanıltmaları önlemeye yönelik öneriler. 7. Ulusal Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık Sempozyumu, (s. 69-89). Ankara.
- İnci, O. (2015). Bilimsel yayın etiği. Türk Kütüphaneciliği Dergisi, 29(2), 282-295.
- Kurnaz, Ö. (2010, Haziran 02). Yükseköğretimde araştırma kalitesinin incelenmesi (Yayınlanmış Doktora Tezi). İstanbul.
- Kurulu, Y. (2019). Yükseköğretim Kurulu mevzuat. Ocak 2019 tarihinde http://www.yok.gov.tr/web/guest/mevzuat adresinden alındı
- Limenya. (2015, Şubat 13). İnsanlar üzerinde yapılmış 10 korkunç deney. Şubat 11, 2019tarihinde https://limenya.com/insanlar-uzerinde-yapilmis-10-korkunc-deney/ adresinden alındı
- Macit, E. (2017). Derin dünyanın gizli planları. İstanbul: Bilge Karınca.
- Milgram, S. (1963). Behavioral study of obedience. The Journal of Abnormal and Social Psychology, 67(4), 371-378.
- Özenç Uçak, N. ve Birinci, H. G. (2008). Bilimsel etik ve intihal. Türk Kütüphaneciliği , 22(2), 187-204.
- Roig, M. ve Caso, M. (2005). Lying and cheating: Fraudulent excuse making, cheating, and plagiarism. The Journal of Psychology, 139(6), 485-494.
- Ruacan, Ş. (2005). Bilimsel araştırma ve yayınlarda etik ıl̇ keler. Gazi Tıp Dergisi, 16(4), 1-5.
- Sağıroğlu, Ş., Dener, M., Güneş, S., Güllü, A., Tataroğlu, A., Orman, A., . . . Akçay, H. (2015). Ulusal veritabanı ve atıf indeksi kurulumu için stratejiler, problemler ve çözüm önerileri . Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi , 501-512.
- Stanford Hapishane Deneyi. (2008, Şubat 17). Şubat 01, 2019 tarihinde http://www.derki.com/psikolojik/stanford-hapishane-deneyi/ adresinden alındı
- Sun, Y. C. (2013). Do journal authors plagiarize? Using plagiarism detection software to uncover matching text across disciplines. Journal of English for Academic Purposes(12), 264- 272.
- Tekin, F. B. (2014, Nisan). Akademik personelin intihal problemine karşı görüş ve algıları(Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi.
- Toplu, M. (2012). Bilim etiği: İnternetin bilim etiği üzerine etkileri. Türk Kütüphaneciliği Dergisi, 26(4), 654-698.
- Tudor, M. (1939). An experimental study of the effect of evaluative labeling of speech fluency(Master of Arts). USA.
- Tübitak Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu Yönetmeliği. (2010). Ocak 2019 tarihinde Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu: http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/mevzuat/yonetmelik/YONETMELIK_III_9.pdf adresinden alındı
- Türkiye Bilimler Akademisi Bilim Etiği el kitabı. (2008). Ocak 2019 tarihinde Türkiye Bilimler Akademisi: http://www.tuba.gov.tr/tr/yayinlar/suresiz-yayinlar/bilim-ve-dusun/bilimetigi-el-kitabi adresinden alındı
- Türkiye Bilimler Akademisi Bilim Etiği komitesi. (2002). Bilimsel araştırmada etik ve sorunları. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
- Wikipedia. (2019). Milgram deneyi. Şubat 5, 2019 tarihinde http://www.wikizero.biz/index.php?q=aHR0cHM6Ly90ci53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvTWlsZ3JhbV9kZW5leWk adresinden alındı
- Yıldırım, Z. (2018). Çankırı Karatekin Üniversitesi araştırma görevlilerinin intihal algısı(Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Ankara.
- Yıldız, S. (2018, Mart 01). Otorite ve vicdan karmaşası: Milgram deneyi. Şubat 05, 2019tarihinde Wannart: https://www.wannart.com/otorite-ve-vicdan-karmasasi-milgramdeneyi/ adresinden alındı
- YÖK. (2019). Yükseköğretim kurumları bilimsel araştırma ve yayın etiği yönergesi. Ocak 2019tarihinde http://www.yok.gov.tr/web/guest/icerik/-/journal_content/56_INSTANCE_rEHF8BIsfYRx/10279/18187 adresinden alındı