İnsan Hakları, Çevre Adaleti ve Eko-feminizm: AİHM Çevre Kararlarının Analizi
Öz/Abstract
21. yüzyıl, toplumsal ve çevresel adaletin kesiştiği, karmaşık ve çok
yönlü sorunların daha fazla görünür hale geldiği bir dönem olarak
öne çıkmaktadır. Bu bağlamda eko-feminizm, kadınların ve doğanın
sömürülmesi arasındaki derin bağlantıları irdeleyerek hem feminist
hem de ekolojik perspektifleri bir araya getiren önemli bir kuramsal
çerçeve sunmaktadır. Eko-feminizmin tarihsel ve kuramsal temelleri,
ataerkil sistemin kadınlar ve doğa üzerindeki baskısının ortak bir
tahakküm sistemi oluşturduğunu vurgularken bu baskıya karşı
toplumsal direnişin gerekliliğini savunur. Eko-feminizmin tarihsel
gelişimi üç temel yaklaşımı ele alınır; doğa ve kadın sömürüsü
ataerkil sistem ekseninde iç içe geçtiği incelenir. Birçok açıdan çevre
adaleti ve ekolojik adalet arasında farklılıklar bulunur. Çevre adaleti,
insan toplumlarının sağlıklı bir çevrede yaşama hakkını vurgularken
ekolojik adalet, gezegenin ve ekosistemin bütünlüğünü koruma
hedefini benimser. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin (AİHM)
çevre hakkına ilişkin içtihatlarını incelemekte ve çevresel adaletin
yasal boyutlarını analiz etmek, ülkelerin bu konuya gösterdikleri
refleksi görmek açısından verimli sonuçlar sunabilir. Bu araştırmada,
AİHM'in çevre hakkı ile yaşam hakkı ve özel hayatın gizliliği hakkı
arasındaki bağlantıları ele aldığına dair vakıa analizleri yapılmıştır.
Uluslararası hukukta eko-feminist yaklaşımlar ve AİHM'in çevresel
adalete ilişkin kamuoyunda gündem oluşturan kararları incelenmiş,
çevre hakkının Avrupa İnsan Hakları Sözleşme’sinde yer alan diğer
haklar ile ilişkili olduğu, ayrıca iklim değişikliği ve insan hakları
arasında da benzer ilişkiler bulgulanmıştır. Kararların bazılarının,
örneğin Klimaseniorinnen Schweiz/İsviçre’nin eko-feminist
bir perspektifle analiz edilmeye elverişli olduğu görülmüştür.
Sonuç olarak eko-feminizm, çevre adaleti ve ekolojik adalet gibi
kavramların birbirine içten bağlı olduğu, insan hakları ve çevre
koruma alanında daha bütüncül ve entegre yaklaşımlara, toplumsal
ve çevresel sorunlara yönelik derinlemesine bir anlayışa ihtiyaç
duyulduğu, sürdürülebilir ve adil bir gelecek için bazı değişimlerin
zorunlu olduğu görülmüştür.
The 21st century stands out as a time when complex and
ISophos: Uluslararası Bilişim, Teknoloji ve Felsefe Dergisi
ISophos: International Journal of Information, Technology and Philosophy multifaceted problems at the intersection of social and environmental justice are becoming more visible. In this context, eco-feminism offers an important theoretical framework that brings together both feminist and ecological perspectives by examining the deep connections between the exploitation of women and nature. The historical and theoretical foundations of eco-feminism emphasize that the patriarchal system's oppression of women and nature constitutes a common system of domination and argues for the necessity of social resistance against this oppression. In the first part of the article, the historical development of eco-feminism and its three main approaches are discussed and the intertwining of the exploitation of nature and women in the patriarchal system is analyzed. In the second part, the ecological and environmental dimensions of the concept of justice are emphasized and the differences between environmental justice and ecological justice are revealed. In short, while environmental justice emphasizes the right of human societies to live in a healthy environment, ecological justice adopts the goal of protecting the integrity of the planet and the ecosystem. The third section examines the jurisprudence of the European Court of Human Rights (ECtHR) on the right to the environment and analyzes the legal dimensions of environmental justice. In this context, case studies are analyzed in which the ECtHR addresses the links between the right to the environment and the right to life and the right to privacy. In the fourth section, eco-feminist approaches in international law and the ECtHR's judgments on environmental justice that have been on the public agenda are examined in depth, and the relationship between the right to the environment and other rights enshrined in the European Convention on Human Rights is addressed. Finally, in the fifth chapter, the relationship between climate change and human rights is analyzed from an eco-feminist perspective through the case of Klimaseniorinnen Schweiz v. Switzerland. By linking concepts such as eco-feminism, environmental justice and ecological justice, this study aims to demonstrate the importance of more holistic and integrated approaches to human rights and environmental protection. In this way, an in-depth understanding of social and environmental problems is developed, highlighting the changes necessary for a sustainable and just future.
Kaynakça/References
Adams, C. J. (2021). Ne Adam Ne Hayvan: Feminizm ve Hayvanların Savunulması. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Allen, P. G. (1990). The Woman I Love Is A Planet. I. Diamond, & G. F. Orenstein içinde, Reweaving The World: The Emergence of Ecofeminism (s. 52-57). San Francisco: Sierra Club Books.
Baxter, B. (2008). Ecologism: An Introduction. Edinburgh : Edinburgh University Press.
Brizioli, S. (2021). Framing Feminization of Agriculture: From Gender- Environmental Theories to International Environmental Law. Revista Catalana De Dret Ambiental Vol. XII Num., s. 1-54.
Bullard, R. D. (2018 ). Dumping In Dixie: Race, Class and Environmental Quality. Taylor and Francis (Third Edition).
Büyüktavşan, M. T., & Mollamahmutoğlu, A. (2023). Dersimiz İklim Değişikliği ile Mücadele. Human Rights Law Review, s. 1-25.
CASE OF GUERRA AND OTHERS v. ITALY, 116/1996/735/932 (European Court of Human Rights February 19, 1998).
CASE OF HATTON AND OTHERS v. THE UNITED KINGDOM, 36022/97 (European Court of Human Rights July 8, 2023).
CASE OF VEREIN KLIMASENIORINNEN SCHWEIZ AND OTHERS v. SWITZERLAND, 53600/20 (European Court of Human Rights April 9, 2024).
Cheater, D. (2018, March 22). I am the River, and the River is me: Legal personhood and emerging rights of nature. West Coast: Environmental Law: https://www.wcel. org/blog/i-am-river-and-river-me-legal-personhood-and-emerging-rights-nature adresinden alındı
CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF ECUADOR. (2008).
Constitutional Court of Colombia/ The Atrato River Case, T-622/16 (Center for Social Justice Studies et al. v. Presidency of the Republic et al. Judgment November 10, 2016).
Çetin, O. B. (2005, Ocak-Haziran). Eko-feminizm: Kadın-Doğa İlişkisi ve Ataerkillik. Sosyo Ekonomi.
D’Eaubonne, F. (2022). Feminism or Death. (R. Hottell, Dü.) London & Newyork: Verso.
ENERGY.GOV. (tarih yok). Environmental Justice History: https://www.energy.gov/lm/ environmental-justice-history adresinden alındı.
Foreman, C. H. (1998). The Promise and Peril of Environmental Justice. Washington, DC: Brookings Institution Press.
Gaard, G. (1993). Ecofeminism: Women, Animals, Nature. Pennsylvania: Temple University Press.
Ganges and Yamuna rivers granted same legal rights as human beings. (2016). The Guardian: https://www.theguardian.com/world/2017/mar/21/ganges-and-yamuna-rivers-granted-same-legal-rights-as-human-beings adresinden alındı
Göksu, R. (Erişim tarihi: 25.06.2024). Hukuku doğa içinde kurgulayabilir miyiz? İstanbul Kadın Müzesi: Bana Bırkacağınız Gelecek Kız Çocukları ve İklim Krizi: http:// istanbulkadinmuzesi.org/banabirakacaginizgelecek/hukuku-doga-icinde-kurgulayabilir-miyiz/#fn-2 adresinden alındı
IUCN. (2018). Colombian Supreme Court Recognizes Rights of the Amazon River Ecosystem. IUCN: https://www.iucn.org/news/world-commission-environmental-law/201804/colombian-supreme-court-recognizes-rights-amazon-river-ecosystem adresinden alındı
Kalonya, D. H. (2021, 3 3). Müştereklerin Çitlenmesi Ekseninde Kadınlar: Ekofeminist Perspektiften Türkiye’de Çevre Hareketleri. TMMOB Şehir Plancılar Odası/ Planlama, s. 448-465.
King, Y. (1989). The Ecology of Feminism and the Feminism of Ecology. J. Plant içinde, Healing The Wounds: The Promise of Ecofeminism (s. 18-28). New Society .
Kirk, G. (1997). Ecofeminism and Environmental Justice: Bridges across Gender, Race, and Class. Frontiers: A Journal of Women Studies, Vol. 18, No. 2, Intersections of Feminisms.
Kurtz, H., & Smoyer-Tomic, K. (2009). Environment and Health. N. Castree, D. Demeritt, D. Liverman, & B. Rhoads içinde, A Companion to Environmental Geography (s. 567- 579). Wiley-Blackwell.
Low, N., & Gleeson, B. (1997). Justice in and to the environment: ethical uncertainties and political practices. Environment and Planning , s. 21-42.
Low, N., & Gleeson, B. (1998, 3 30). Situating justice in the environment: the case of BHP at the OK Tedi Copper Mine. Antipode, s. 201-226.
Merchant, C. (1980). The Death of Nature: Women, Ecology, and the Scientific Revolution. New York: Harper & Row.
Mies, M., & Shiva, V. (2014). Ecofeminism. London & New York: Zed Books.
Mondal, G. C., & Majumder, P. (2019, April 23). Ecofeminism: Encouraging Interconnectedness with Our Environment in Modern Society. American Journal of Educational Research, s. 482-484.
Öncü, G. A. (2019). Özel Yaşama ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı/ Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi – 8. Ankara: Avrupa Konseyi Ankara Program Ofisi.
Puleo, A. H. (2017). What is ecofeminisim? Environmental Science, Philosophy.
Rapid Transition Alliance. (2018, December). Buen Vivir: The Rights of Nature in Bolivia and Ecuador. Rapid Transition Alliance: https://rapidtransition.org/stories/the-rights-of-nature-in-bolivia-and-ecuador/ adresinden alındı
Republica de Colombia, STC4360 (Corte Suprema de Justicia 2018).
Reuters. (2017, March 21). India’s sacred Ganges and Yamuna rivers granted same legal
rights as humans. Reuters: https://www.reuters.com/article/world/indias-sacred-ganges-and-yamuna-rivers-granted-same-legal-rights-as-humans-idUSKBN16S108/ adresinden alındı
Schlosberg, D. (2007). Defining Environmental Justice: Theories, Movements, and Nature. New York: Oxford University Press.
Schlosberg, D. (2007). Reconceiving Environmental Justice: Global Movements And Political Theories. Environmental Politics.
Solomonian, L., & Ruggiero, E. (2021). The critical intersection of environmental and social justice: a commentary. Globalization and Health.
Spretnak, C. (1990). Ecofeminism: Our Roots and Flowering. I. Diamond, & G. F. Orenstein içinde, Reweaving The World: The Emergence of Ecofeminism (s. 2-14). Sierra Club Books: San Francisco.
The Guardian. (2017). Ganges and Yamuna rivers granted same legal rights as human beings. The Guardian: https://www.theguardian.com/world/2017/mar/21/ ganges-and-yamuna-rivers-granted-same-legal-rights-as-human-beings adresinden alındı
Tögel, A. (2022, Ağustos). Çevre Hakkının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne Eklenmesi Sürecine Dair Bir Değerlendirme. İnsan Hakları Dergisi, Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Dairesi Başkanlığı, Sayı:10, s. 32-35.
WCAAHC. (2021). Warren County African American History Collective. Warren County’s Environmental Justice History: https://www.wcaahc.com/history. html#:~:text=%E2%80%8BIn%201982%2C%20Warren%20County,in%20 North%20Carolina%20in%201978. adresinden alındı